Zdaniem rządu i odpowiedzialnego w nim za wymiar sprawiedliwości ministra Zbigniewa Ziobro, polskie sądownictwo wymaga generalnej naprawy. Chodzi o organizację systemu, profesjonalizm oraz zasady powoływania, odpowiedzialności i awansowania sędziów, a także elementy procedur.
Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło pod koniec stycznia 2017 r. zestaw rozwiązań problemów, które mają być wdrażane jeszcze w tym roku.
Lekarstwa na chorobę przewlekłą
Głównym z tych problemów jest długotrwałość postępowań. Według resortu jedną z jej przyczyn jest przerost stanowisk funkcyjnych w sądownictwie – zajmuje je ok. 4 tys. z ok. 10 tys. sędziów w Polsce. Ich pełnienie odsuwa ich od orzekania. Ograniczeniu przewlekłości spraw sądowych mają służyć następujące rozwiązania:
- połączenie najmniejszych wydziałów w sądach – redukcja liczby przewodniczących i ich zastępców
- ograniczenie liczby sędziów wizytatorów zajmujących się wyłącznie kontrolą sądów i skierowanie ich do orzekania
- wprowadzenie elektronicznego systemu ewidencji pracy sędziów
- ustanowienie zasady niezmienności składu – wylosowany skład sądu nie będzie zmieniany do zakończenia sprawy
- wprowadzenie sankcji finansowych dla stron za celowe przeciąganie procesu
- sprzyjanie zawieraniu ugód – sędzia będzie miał prawo zapoznawać strony ze stanem procesu i możliwymi sposobami jego zakończenia
- zwiększenie uprawnień kuratorów zawodowych i ich autonomii względem sądów
- wprowadzenie sędziów pokoju do rozstrzygania drobnych spraw – pod warunkiem zmiany konstytucji przez parlament
- uwolnienie prezesów sądów od funkcji administracyjnych
Gwarancją bezstronności sądów ma być zasada losowego przydzielania spraw sędziom, która dziś w ograniczonym zakresie obowiązuje tylko w postępowaniu karnym.
Sędziowie pod kontrolą
W latach 2011–2015 do sądów dyscyplinarnych dla sędziów trafiło 310 wniosków, a z urzędu złożono 11 sędziów. Przeciwdziałać bezkarności tych, którzy złamali prawo albo dopuścili się zaniedbań, mają następujące rozwiązania:
- rozszerzenie jawnych oświadczeń majątkowych sędziów o informację na temat wszystkich źródeł dochodów i ich kwot
- wymóg uzyskania zgody na podjęcie dodatkowej pracy przez sędziego – w miejsce obowiązku jej zgłaszania
- utworzenie Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym rozpatrującej sprawy sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych, notariuszy i komorników
- w sprawach, które wymagają szczególnej rzetelności i obiektywizmu, rzeczników dyscyplinarnych – oskarżycieli w postępowaniach dyscyplinarnych, ma powoływać minister sprawiedliwości z grona prokuratorów
- zwiększenie kompetencji ministra sprawiedliwości w powoływaniu i odwoływaniu prezesów i wiceprezesów sądów
Aplikant – asesor – sędzia
Gwarancją poprawy jakości pracy sądów ma być wzmocnienie profesjonalizmu sędziów. Podstawową drogą dojścia do zawodu będzie aplikacja w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury – po zdaniu egzaminu asesura (na próbę) i mianowanie na sędziego.
Dziś absolwenci KSSiP często zostają urzędnikami sądowymi: referendarzami i asystentami sędziów. Zaledwie 24 spośród 165 osób po aplikacji sędziowskiej uzyskało nominacje sędziowskie.
Przewidziano też nową instytucję aplikanta-pomocnika sędziego, który m.in. podczas rozpraw będzie mógł zadawać pytania świadkom.
Resort rozważa pomysł tworzenia przy prezesach sądów komisji opiniujących kandydatów na sędziów z udziałem przedstawicieli społeczeństwa, np. samorządów lokalnych czy środowisk akademickich Przesłuchania byłyby jawne. Po jawnych przesłuchaniach kandydatów komisje przedstawiałyby swoje opinie o nich Krajowej Radzie Sądownictwa.
Krajowa Rada Sądownictwa podzielna przez dwa
Zmiany w Krajowej Radzie Sądownictwa polegałyby na utworzeniu dwóch organów: pierwszego i drugiego zgromadzenia KRS. W skład pierwszego wchodziliby: pierwszy prezes Sądu Najwyższego, minister sprawiedliwości, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, osoba powołana przez prezydenta, czterech posłów i dwóch senatorów, a także sędziowie piastujący ważne funkcje w systemie władzy sądowniczej i z wyjątkowym autorytetem. Drugie Zgromadzenie ma tworzyć 15 sędziów wszystkich szczebli, zgłaszanych przez kluby poselskie i marszałka Sejmu i rekomendowanych przez stowarzyszenia sędziowskie.
Gwarancją równowagi pomiędzy zgromadzeniami KRS ma być zasada, w myśl której jej uchwały byłyby ważne tylko w razie przyjęciu przez oba. Rada ma przedstawiać prezydentowi co najmniej dwóch kandydatów na wolne stanowisko sędziego, spośród których będzie wybierał i mianował.
Opracowanie: Ireneusz Walencik
