Bocznice kolejowe są ważnym elementem systemu kolejowego niezbędnym do prowadzenia działalności przez wiele zakładów przemysłowych. Do niedawna nie były uznawane za infrastrukturę kolejową. Stan taki sprawiał, że nie musiały spełniać wszystkich standardów technicznych, które dotyczą linii kolejowych. Znacznie ograniczone były również obowiązki użytkownika bocznicy w stosunku do tych spoczywających na zarządcy infrastruktury. Użytkownicy prowadzili uproszczoną dokumentację dotyczącą funkcjonowania bocznicy, obejmującą świadectwo bezpieczeństwa oparte na przepisach wewnętrznych oraz regulaminie pracy bocznicy. Pomimo tych udogodnień, z uwagi na brak statusu infrastruktury kolejowej, nie mogli korzystać ze wsparcia z budżetu państwa.
Status bocznic
Status bocznic uległ zmianie na skutek tzw. „dużej nowelizacji” ustawy o transporcie kolejowym uchwalonej 16 listopada 2016 r. Głównym celem nowelizacji jest dostosowanie krajowego porządku prawnego w zakresie transportu kolejowego, do zmian wynikających z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/34/UE w sprawie utworzenia jednolitego europejskiego obszaru kolejowego. Dostosowując polskie prawo do wymogów unijnych ustawodawca zaliczył bocznice do infrastruktury kolejowej, a użytkownikowi bocznicy nadał status zarządcy infrastruktury. Wprowadzono ponadto nowe pojęcie „infrastruktury usługowej” i operatora tej infrastruktury oraz zasady jej udostępniania.
Nowelizacja nałożyła na użytkowników bocznic zupełnie nowe obowiązki.
Przede wszystkim dotychczasowy użytkownik bocznicy kolejowej będzie musiał określić jej status. Od jego decyzji będzie zależało, czy zostanie linią kolejową, czy też „pozostanie bocznicą”. Z tą jednak różnicą, że po nowelizacji na bocznicach nie będzie można prowadzić już ruchu kolejowego –będą przeznaczone wyłącznie do wykonywania czynności ładunkowych, utrzymaniowych, postoju pojazdów kolejowych lub ich przemieszczania i włączania do ruchu.
Jeżeli użytkownik dotychczasowej bocznicy będzie chciał ją udostępniać przewoźnikom kolejowym, musi zmienić jej status na linię kolejową. Sam użytkownik stanie się wówczas zarządcą infrastruktury.
Użytkownik jak zarządca
Zmiana prawa niesie ze sobą poważne konsekwencje. Użytkownik bocznicy będzie musiał spełnić wymagania, które obecnie dotyczą zarządcy. Ich zakres jest znacznie szerszy od dotychczasowych obowiązków użytkownika bocznicy. Zarządca infrastruktury bocznicowej będzie zobowiązany do opracowania statutu infrastruktury, w której może wyodrębnić infrastrukturę: nieczynną, prywatną, udostępnianą i linie kolejowe. Konieczne będzie opracowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem (SMS) oraz uzyskanie autoryzacji bezpieczeństwa.
Nowelizacja wprowadza zasadę jednolitego dostępu do obiektów infrastruktury usługowej, które co do zasady mieszczą się na terenie dotychczasowych bocznic. Obiekty takie jak stacje paliw, stanowiska i zaplecza techniczne, tory postojowe, terminale towarowe, stacje rozrządowe i manewrowe, będą musiały być udostępniane przewoźnikom na równych i niedyskryminujących warunkach w oparciu o regulamin i cennik opłat za dostęp. Odmowa dostępu do obiektu będzie możliwa wyłącznie wyjątkowo – w przypadkach, gdy przewoźnik może wykonać planowany przewóz kolejowy na porównywalnych ekonomicznie warunkach korzystając z innego obiektu, gdy udostępnienie obiektu wiązałyby się z koniecznością poniesienia nakładów lub ze względu na brak wystarczającej zdolności przepustowej.
Opłata za dostęp do obiektów, podobnie jak za dostęp do linii kolejowych, będzie kształtowana przez zarządcę infrastruktury bocznicowej, a jej wysokość nie może przekraczać kosztów udostępniania powiększonych o rozsądny zysk. Kalkulacja stawek za dostęp powinna zatem uwzględniać wytyczne zawarte w wyroku TSUE C-512/2010.
Nałożenie na użytkowników bocznic powyższych obowiązków wiąże się z koniecznością przejścia przez procedury uzyskania wymaganych decyzji administracyjnych oraz poniesienia dodatkowych kosztów związanych z dostosowaniem do nowej regulacji. W chwili obecnej trudno ocenić, jak wysokie będą to koszty i jak wpłyną one na funkcjonowanie właścicieli bocznic i przewoźników. Korzyścią z pewnością jest fakt, że infrastruktura bocznicowa powinna zostać objęta świadczeniami z budżetu państwa związanymi z jej eksploatacją i utrzymaniem. Zmiany otwierają również drzwi do środków finansowych z Unii Europejskiej na modernizację i rozwój infrastruktury bocznicowej oraz usługowej (punktowej) – szczególnie ważnej dla transportu intermodalnego.
Przedsiębiorcy kolejowi mają rok na dostosowanie działalności do nowych przepisów.
Katarzyna Cybulska
*****
Autorka jest Starszym Prawnikiem w kancelarii Kochański Zięba i Partnerzy.
