Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Trwają prace legislacyjne i konsultacje, w których swoje uwagi Ministerstwu Sprawiedliwości zgłosili prawnicy kancelarii Deloitte Legal.
– Ustawa istotnie zmieni sytuację polskich przedsiębiorców, dlatego tak ważne jest, żeby jej ostateczny kształt był wyważony – mówi adwokat Maciej Kuśmierczyk, który doradza klientom kancelarii w postępowaniach spornych oraz w obszarze compliance. – Ideą ministerstwa jest uniezależnienie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, w szczególności spółek, od odpowiedzialności osób fizycznych. Postępowania przeciwko podmiotom zbiorowym mają toczyć się niezależnie od spraw przeciwko np. członkom zarządu spółki, pracownikom czy menedżerom podejrzewanym o udział w danym przestępstwie. Jednocześnie odpowiedzialność podmiotów zbiorowych ma w szczególności zależeć od istnienia, dojrzałości i skuteczności wewnętrznych procedur i polityk, które mają zapobiegać popełnianiu przestępstw. Dziedzina compliance nabierze więc zapewne nowego istotnego znaczenia w polskim porządku prawnym.
W zamierzeniu opublikowanego projektu ministerstwa podmioty zbiorowe, w szczególności spółki prawa handlowego, będą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa, co dotychczas w Polsce prawie nie miało miejsca, ponieważ poprzednia ustawa była stosowana w praktyce w kilkunastu-kilkudziesięciu przypadkach rocznie w skali kraju.
Projekt ustawy, zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym przez ministerstwo, zmierza do urealnienia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione. Jednak niektóre elementy poprzedniej ustawy, w praktyce rzadko stosowanej, przeniknęły do projektu nowej ustawy, co niekoniecznie może służyć efektywności tej dziedziny prawa. W szczególności rozbudowany i dość skomplikowany system przesłanek odpowiedzialności podmiotu zbiorowego nie sprzyja czytelności ustawy dla przedsiębiorców.
Ideą stojącą zarówno za starą ustawą, jak i nowym projektem, jest zwolnienie podmiotów zbiorowych z odpowiedzialności w sytuacjach, kiedy należycie wprowadziły mechanizmy wewnętrzne zapobiegające przestępstwom (nawet jeśli mechanizmy te odpowiednio nie zadziałały, o ile podmiot zachował się w tym zakresie odpowiednio starannie). Ta szczególnie rozumiana należyta staranność spółki w zapobieganiu nieprawidłowościom przypomina ideę compliance. W obecnym kształcie może jednak okazać się trudna w zrozumieniu i wdrożeniu przez biznes – głównego adresata projektu nowej ustawy.
Projekt ustawy kontynuuje również intencje ustawodawcy z projektu ustawy o jawności życia publicznego w zakresie ochrony tzw. sygnalistów (ang. whistleblower). Niewątpliwa potrzeba uregulowania statusu osób, które indywidualnie, często wbrew otoczeniu i okolicznościom, przekazują informacje o zaobserwowanych nieprawidłowościach, wymaga reakcji ustawodawcy, tym bardziej, że wpisywałaby się ona w obecny trend ustawodawczy na całym świecie.
Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych adresuje jednak ten problem tylko częściowo. Ponad to, co zawarto w aktualnym projekcie ustawy, pilnym zadaniem wydaje się również:
- nadanie właściwych uprawnień sygnaliście wynikających z ustawy,
- nadanie instytucji sygnalisty właściwych ram, by nie dochodziło do nadużywania pozycji sygnalisty,
- wprowadzenie argumentów, które zachęcą instytucje publiczne i podmioty prywatne do implementowania rozwiązań sprzyjających sygnalistom,
- wprowadzenie wyjątkowo, tam gdzie to konieczne, środków karania tych podmiotów, które podstawowych obowiązków ustawowych związanych z sygnalistami nie przestrzegają.
Kary i środki karne przewidziane w związku z odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego za przestępstwo są surowe, będą to m.in.:
- kara pieniężna do 60 mln zł,
- rozwiązanie lub likwidacja podmiotu zbiorowego,
- zakaz promocji lub reklamy działalności, wyrobów, świadczeń lub usług podmiotu zbiorowego,
- zakaz działalności gospodarczej określonego rodzaju (np. produkcji, świadczenia usług etc.) wobec podmiotu zbiorowego,
- zakaz korzystania z dotacji lub subwencji przez podmiot zbiorowy,
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne przez podmiot zbiorowy.
Z obserwacji Deloitte Legal wynika, że projekt ustawy wzbudza zainteresowanie członków zarządu i rad nadzorczych spółek. Zgłoszone do projektu uwagi mają przede wszystkim za zadanie wskazanie najbardziej pilnych problemów, jakie wynikają z zaproponowanego kształtu nowej regulacji.
Przed Ministerstwem Sprawiedliwości teraz analiza uwag zgłoszonych przez uczestniczące w opiniowaniu podmioty i wprowadzenie odpowiednich zmian. Być może projekt po poprawkach ministerstwa trafi pod obrady parlamentu już we wrześniu. Prawnicy kancelarii Deloitte Legal będą brali udział w tym procesie legislacyjnym i zgłaszali, w razie potrzeby, dalsze uwagi do tego istotnego dla biznesu projektu ustawy.
Uwagi Deloitte Legal do projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
Wszystkie zgłoszone do projektu ustawy uwagi znajdują się tutaj.
Materiał kancelarii Deloitte Legal